De gebroeders Hollmann uit Haarlem kleurden in de jaren dertig duizenden foto’s in en lieten die door de geportretteerden ondertekenen

In 2016 initieert de Koninklijke Bibliotheek een bijzondere tentoonstelling met ingekleurde en gesigneerde foto’s van sporthelden uit de jaren dertig en begin jaren veertig. Deze bijzondere prentjes maken deel uit van een veel grotere verzameling gesigneerde portretten van bekende personen uit die periode. 

Het komt allemaal voort uit een bijzondere hobby van drie Haarlemse broers Gerard, Karel en Jan Hollmann, die voor de oorlog ook de autogrammen van acteurs, kleinkunstenaars en muzikanten verzamelen. Een groot deel van deze theatersectie binnen de bijzondere collectie is tegenwoordig in het bezit van TheaterSentiment.nl. Het vormt het hart van onze bijzondere verzameling, die naast deze prenten ook tal van andere memorabilia bevat. Zoals programmaboekjes, affiches, gesigneerde foto’s en zelfs enkele kledingstukken. vrijwel allemaal uit de periode 1900 -1950.

Wat de collectie Hollmann betreft, waar mogelijk proberen we het culturele deel compleet te maken. Een onmogelijke opgave, want een klein deel van de handtekeningen is verkocht aan verzamelaars in het buitenland. Dan gaat het met name om de handtekeningen van buitenlandse musici. Niettemin is het gelukt om het overgrote deel inmiddels bijeen te houden.

Het gaat hier om gesigneerde portretten van uiteenlopende aard. Kleinkunstenaars, muzikanten, toneelspelers, revue-artiesten en filmsterren. Louis Davids, Lou Bandy, Sylvain Poons, Fien de la Mar, Albert van Dalsum, Else Mauhs. Noem een naam die iets betekent in de jaren dertig en hij of zij zit erbij. De meesten afkomstig uit Nederland, maar er zitten ook buitenlandse sterren bij. Zoals Lilian Harvey of Mistinguette.

De Ramblers, rond 1937 ingekleurd door de broers Hollmann, en voorzien van alle handtekeningen

De broers kiezen voor hun collectie een bijzondere werkwijze. Ze knippen foto’s van bekende mensen uit kranten of tijdschriften. Plakken die op een vierkant vel papier, waarbij de portretten niet alleen worden ingekaderd met potlood, maar ook worden ingekleurd. Vervolgens laten ze de miniaturen ondertekenen door de geportretteerden.

Dat leverde een beeldschone en unieke verzameling van duizenden handtekeningen op. Naast de al genoemde sporters en artiesten, ook politici, architecten, bekende artsen, schrijvers. Het lijkt erop dat Gerard zich op de sporters focust en Jan op de artiesten. Enkele handtekeningen onder de culturele portretten zijn aangevuld met een zeldzame opdracht, geadresseerd aan Jan. Achterop vrijwel elke prent is met de hand een adres geschreven: Spaarnhovenstraat 34 in Haarlem.

Wij van TheaterSentiment zijn in 2015 bij toeval op het spoor gekomen van het theaterdeel van deze collectie. De bezitter – een handelaar in memorabilia- gaf ons de kans om de honderden handtekeningen aan te kopen, een operatie die nog steeds gaande is en waar we zeer dankbaar voor zijn. 

Sindsdien zoeken we naar informatie over de herkomst. Van de vorige eigenaar begrepen we dat de handtekeningen na het overlijden van de broers terecht komen in een grafisch museum in Tilburg, dat jaren later failliet gaat. Daardoor komt de volledige collectie ‘op straat’ te liggen, wordt opgekocht door diverse handelaren en verzamelaars en daardoor in delen opgesplitst. Jammer, maar helaas.

Zoals gezegd proberen we zoveel mogelijk van de gesigneerde miniaturen te verzamelen, waarbij we ons vooral richten op het culturele deel. Uit eerbied voor het prachtige werk van de broers, dat we ooit met een boek proberen te ontsluiten. In geld uitgedrukt hebben we het ongetwijfeld niet over een collectie van grote waarde. De betekenis zit hem vooral in de omvang en de zorgvuldigheid. Er is met liefde aan gewerkt en het geeft een prachtig tijdsbeeld.

Uit de handtekeningen, sommigen zijn namelijk gedateerd, kunnen we herleiden dat de broers van 1934 tot 1942 actief waren. Daarna stopt het en de reden is onduidelijk. 

Cor Steyn

In oude krantenarchieven komen we de broers Hollmann heel af en toe tegen. In 1935 wijdt het Haarlems Dagblad een kort artikel aan de hobby van de jonge stadsgenoten. Jan is dan 11, Karel is 16 en de verzameling telt inmiddels achthonderd prenten. De journalist meldt dat het meeste werk wordt gedaan door Jan, want die heeft immers nog geen huiswerk. 

Over Gerard wordt niet gerept, mogelijk is hij de jongste en deelt hij pas later in de liefhebberij. Ergens in de jaren vijftig lezen we in een klein bericht dat hij een kleine expositie inricht in zijn woonplaats Haarlem.

Delen van de collectie werden aan verschillende instellingen aangeboden

De Koninklijke bibliotheek wijdt in 2016 een schrijven aan de tentoonstelling met sporthandtekeningen. Ze zoeken contact met ons, in de hoop op meer informatie over de broers. Hte maakt ons blij dat een groot deel van de sporthandtekeningen in goede handen is gekomen, maar we kunnen ze helaas niet verder helpen met informatie. Net als zij tasten wij ook nog in het duister en enkele oproepen die we deden op social media leveren weinig op.

In een artikel over de tentoonstelling dat de KB publiceerde, wordt iets meer prijsgegeven over Gerard Hollmann:

‘Eind jaren tachtig neemt hij zijn collectie opnieuw ter hand en besluit de gesigneerde afbeeldingen te ordenen en in plakboeken bijeen te brengen. Om zijn collectie voor de eeuwigheid te bewaren biedt hij delen ervan aan bij verschillende erfgoedinstellingen.’

Lily Bouwmeester

‘De verzameling met foto’s, karikaturen en handtekeningen van sporters wordt – afgezien van een specifiek deel over voetbal, dat aan de KNVB wordt geschonken – ondergebracht in de collectie van het NOC*NSF in de Nationale Sportbibliotheek in Den Haag. In het voorjaar van 1998, als deze bibliotheek haar deuren sluit, komen de boeken als onderdeel van de NOC*NSF-collectie in bruikleen bij de Koninklijke Bibliotheek (KB)’, zo gaat het artikel verder.

De theatersectie wordt door de broers kennelijk op dezelfde wijze bewaard als de sportsectie, zo lezen we: ‘Het hart van de collectie sporthelden van Hollmann bestaat uit drie dikke plakboeken met voornamelijk ingekleurde en gesigneerde krantenfoto’s en één plakboek met sportcartoons, waarin bij elkaar maar liefst 28 verschillende sporten zijn vertegenwoordigd. Een zestien pagina’s tellende index bevat namen van honderden sportvedetten. De plakboeken gaan vergezeld van twee flinke dozen met losse, al dan niet gesigneerde knipsels die hun weg naar het plakboek nog moeten vinden en een brief waarin de verzamelaar de sportwereld van de jaren dertig uitvoerig beschrijft.’

De handtekeningen uit de theatersectie zijn al losgehaald, als wij ze in het bezit krijgen. Er is nog wel een leeg plakboek bewaard gebleven. TheaterSentiment heeft inmiddels alle miniaturen in haar bezit inmiddels gescand en geconserveerd in zuurvrije hoezen en albums.

Op deze website zullen we de komende tijd diverse miniaturen publiceren. Hiermee hopen we – net als met dit artikel- ooit meer informatie te vergaren over de broers Hollmann, hun motivatie en de omvang van de collectie. Helaas is de bijzondere collectie in delen uiteengevallen, de theatersectie proberen we zo compleet mogelijk te houden. Een verzameling die we koesteren en met liefde zullen bewaren, conserveren en ontsluiten.

Heeft u meer informatie over deze collectie of de gebroeders Hollmann? Wij komen graag met u in contact, opdat we deze mooie verzameling met de juiste informatie kunnen delen met het publiek. Of wilt u ons helpen met de conservatie door een donatie te doen, waarmee we zuurvrije hoezen en albums kunnen aanschaffen? TheaterSentiment is een platform zonder winstoogmerk. Of heeft u andere vragen aan ons? Mail ons naar redactie@theatersentiment.nl