Adrienne Solser is een van de powervrouwen van het interbellum. Als variétéartiest maakt ze zich geen zorgen over de opkomst van de film; ze maakt er juist handig gebruik van. Ze produceert een reeks succesvolle films waarin ze zelf de hoofdrol speelt als Jordaan-typetje Bet. Het levert haar roem, een verzekerd inkomen, maar brengt haar ook in heikele situaties.

In de serie films speelt Adrienne een typisch Jordanees personage: een volkse, gezette vrouw, scherp van tong, maar met een goed hart. De films maken haar beroemd, verzekeren haar van een stabiel inkomen, maar brengen haar ook in bijzondere en gevaarlijke situaties.

Zo sijpelen er in de zomer van 1925 verontrustende berichten door vanuit Noord-Afrika. Adrienne Solser is in Algiers om daar een nieuwe film op te nemen. Ze is onder begeleiding van plaatselijke gidsen de woestijn ingetrokken, maar keert niet terug op de afgesproken tijd. Het thuisfront maakt zich grote zorgen.

Wie is Adrienne Solser?

Maar wie is deze dappere vrouw eigenlijk? Adrienne is dan 52 jaar oud en een bekende actrice. Ze is opgegroeid in een joodse artiestenfamilie en maakt al op jonge leeftijd deel uit van het gezelschap van haar ouders. Na haar solodebuut in 1889 bouwt ze een succesvolle carrière op als variétéartiest.

Veel aandacht voor de reis van Bet en André naar Noord-Afrika in de media. Zoals in het filmblad Kunst en Amusement. Met dank aan Merel Blok. Rechts: Adrienne Solser in 1939, gesigneerde foto uit de collectie van TheaterSentiment.

Solser kent een roerig liefdesleven. In 1895 trouwt ze voor de tweede keer, met de arts Louis Boesnach, met wie ze enkele jaren in Zuid-Afrika woont. Ze krijgen twee kinderen, onder wie haar zoon André Boesnach, die later de producent wordt van de Bet-films. Rond 1900 keert Adrienne terug naar Nederland om opnieuw op het toneel te schitteren.

In haar carrière gaat het Solser voor de wind. Rond 1910 creëert ze haar alter ego, Tante Bet, waarmee ze grote successen viert. Samen met Marinus de Wilde vormt ze het populaire Jordaan-koppel ‘Bet en Hein’.

Als variétéartiest weet ze zich goed staande te houden in de jaren rond de Eerste Wereldoorlog, een tijd waarin het culturele landschap verandert. Ze waagt de overstap naar de revue en in 1921 maakt ze zelfs haar filmdebuut in De droom van Had-Je-Me-Maar, een film over de bekende Amsterdamse zwerver Hadjememaar.

In 1923 en 1924 speelt ze naast zanger Kees Pruis de hoofdrol in twee andere kaskrakers. Die successen doen haar inzien dat de film geen bedreiging vormt, maar juist kansen biedt. Waarschijnlijk wordt ze hierin aangemoedigd door haar zoon André Boesnach, die al ervaring heeft opgedaan in buitenlandse filmstudio’s.

Filmmaatschappij Eureka

In 1924 richten Adrienne en haar zoon de Hollando-Belgica Film Maatschappij Eureka op. Hiermee besluiten ze alles in eigen hand te houden, inclusief de productie van de films.

In datzelfde jaar viert Solser haar veertigjarig jubileum als artiest. Dit wordt groots gevierd met hun eerste film: Bet, de Koningin van de Jordaan.

Adrienne speelt Bet, die na 25 jaar vis te hebben verkocht op de Nieuwmarkt wordt gehuldigd door haar buurtgenoten en een reis naar Scheveningen mag maken met haar man Hein Strik, gespeeld door Jan Nooij. Dat levert een aaneenschakeling van verwarring en slapstick op die het bioscooppubliek doet schateren van het lachen.

Explicateur en een nieuw avontuur

Het bezoeken van een Bet-film is hoe dan ook een bijzondere ervaring. In deze tijd van zwijgende films wordt er soms gebruikgemaakt van zogenaamde explicateurs, mensen die de scènes uitleggen. Ook bij de Bet-films gebeurt dat, en door niemand minder dan Adrienne zelf. Met een Jordaans accent kleurt ze de scènes op het witte doek op meesterlijke wijze in.

De kranten schrijven lovend over dit opmerkelijke tafereel. ‘Alle aanwezigen gaan erin op’, aldus een recensent. ‘En ook het zingen van haar plat-Amsterdamse liedjes is een succes.’ Het verzekert Adrienne van een reeks optredens en een stabiel inkomen.

Een fragment uit de eerste Bet-film is bewaard gebleven. Eye Filmmuseum.

Tijd voor een vervolg. Bet moet het succes van de eerste film overtreffen, dus bedenkt Adrienne samen met haar zoon een wild plan: ze gaan naar Noord-Afrika om Bet avonturen te laten beleven in de woestijn. In Bet wint de 100.000 wint de volksvrouw de loterij en onderneemt ze een reis vol avonturen.

De reis naar Algiers is in de jaren twintig een heel avontuur. Met de auto gaat de reis naar Marseille, waar ze de boot naar Algiers nemen. Maar eerst worden er nog wat opnamen gemaakt in de Franse havenstad.

Wanneer de Nederlandse filmploeg niet op tijd terugkeert, wordt er alarm geslagen

Daar weet Adrienne al behoorlijk de boel op stelten te zetten. Op de Canebière, het drukste verkeerspunt van de stad, laat zij zich dramatisch vallen voor een aankomende tram. De bestuurder schrikt, maar weet gelukkig net op tijd te stoppen. Ook een tram die van de andere kant komt houdt net op tijd stil, wat tot grote ontsteltenis van het publiek leidt.

Daarna reist de karavaan door naar Algiers, waar Adrienne opnieuw indruk maakt. In de plaatselijke bioscoop, Cinema Splendid, draaien ze enkele scènes, terwijl de voorstellingen gewoon doorgaan en het in- en uitlopende publiek als figuranten fungeert. Dat zorgt voor de nodige ophef; het is immers een zeldzaam schouwspel om filmopnamen bij te wonen.

Bet en Hein. Still uit Bet naar de Olympiade. Eye Filmmuseum. Met dank aan Merel Blok.

De volgende scène speelt zich af in de woestijn. Voor de veiligheid wordt een groep van dertig plaatselijke begeleiders ingehuurd. Maar wanneer de Nederlanders niet op de afgesproken tijd terugkeren, slaat de directeur van Cinema Splendid alarm.

Een spannende verdwijning

De verdwijning van Adrienne en haar crew bereikt de Nederlandse pers, en het publiek maakt zich grote zorgen. Gaat Adrienne roemloos ten onder in de woestijn? De Algerijnse cavalerie wordt ingezet en trekt de woestijn in om haar en de crew op te sporen.

Na twee dagen worden ze gevonden: hongerig, dorstig en uitgeput, maar gelukkig ongedeerd. Het blijkt dat de gidsen hen in de steek hebben gelaten na een conflict over betaling. Het avontuur loopt dus goed af, en de film Bet wint de 100.000 gaat in januari 1926 in première. Net als bij de vorige film gaat Adrienne als explicateur mee op tournee.

Het einde van een tijdperk

Er volgen nog twee Bet-films: Bet in de Penarie en Bet naar de Olympiade. In 1927 openen moeder en zoon zelfs een eigen filmstudio in Schiedam, een ambitieus project dat het ‘Hollywood van de Lage Landen’ moet worden.

Maar het succes is van korte duur. In 1928 overlijdt Adriennes zoon en zakenpartner André Boesnach plotseling aan een longontsteking. Zijn dood is een enorme klap voor Adrienne. De studio, diep in de schulden, wordt verkocht en sluit kort daarna voorgoed.

Bet in actie. Met dank aan Merel Blok.

Tot in de jaren dertig verschijnt Bet nog af en toe in de bioscoop, maar uiteindelijk wordt ze overschaduwd door de opkomst van de geluidsfilm. Adrienne speelt nog een rol in de geluidsfilm Bleeke Bet en blijft tot de bezettingsjaren op het toneel staan. Als Jodin weet ze aan vervolging te ontkomen, maar haar carrière zal nooit meer dezelfde zijn.

Adrienne Solser overleeft haar eigen succes. Haar films zijn – op één na – allemaal verloren gegaan. Van de eerste Bet-film rest nog slechts een fragment. Maar haar nalatenschap als pionier in de Nederlandse filmgeschiedenis leeft voort.

Het gemeentearchief van Schiedam heeft in 2023 onderzoek gedaan naar de filmstudio van Eureka in Schiedam. Chris Klarenbeek, Merel Blok en Jan van Kampenhout maakten daar een boekje van. Dat is hier te downloaden. Sommige foto’s in dit artikel zijn beschikbaar gesteld door de makers.

Bronnen: Met dank aan Merel Blok. Het boekje ‘Hollywood in Schiedam’ door Chris Klarenbeek, Merel Blok en Jan van Kampenhout. Collectie TheaterSentiment, Eye Filmmuseum en krantenarchief Delpher.