De muze van Willem van de Poll
Het Nationaal Archief herbergt maar liefst 29.000 foto’s van de vermaarde fotograaf Willem van de Poll. Een groot deel van die foto’s is in de jaren dertig gemaakt. Naast stadsbeelden en reportages in binnen- en buitenland, bevat de collectie prachtige foto’s die Van de Poll maakte van zijn favoriete model: Eva Waldschmidt.
De foto’s die Van de Poll met Eva maakt, geven een goed beeld van de mode en stijlcodes in de vooroorlogse jaren. Sommige foto’s lijken gemaakt voor privégebruik, anderen zijn weer vervaardigd in opdracht. De foto’s van Eva en een mannelijke model op het Centraal Station zijn onderdeel van het werk dat Van de Poll maakte voor De Nederlandse Spoorwegen, een van zijn opdrachtgevers.
Willem van de Poll behoort tot de meest geroemde Nederlandse fotografen van de twintigste eeuw. Hij is jarenlang actief als persfotograaf en publiceerde reportages in gerenommeerde tijdschriften. Maar ook als fotograaf voor bekende modebladen in binnen- en buitenland bouwt Van de Pol voor de oorlog een grote naam op.
Als fotograaf is Van de Poll meester in het gebruik van licht, zowel met natuurlijke als kunstmatige bron. Daarmee behoort hij tot de stroming die ‘nieuwe fotografie’ wordt genoemd. Zijn foto’s uit de jaren dertig hebben niet de dromerigheid van de publiciteitsfoto’s die we uit die jaren kennen of de donkere, somberheid van reguliere zwart-wit foto’s. Zijn beelden zijn licht, warm, maar ook heel realistisch en puur. Ze brengen je dichtbij, alsof de foto’s gisteren gemaakt zijn.
Ook in privésfeer wordt er volop geëxperimenteerd. De collectie bevat veel foto’s van zijn familie en vrienden, waaronder prachtige portretten van zijn stiefdochter Hans. Ook met zijn model Eva Waldschmidt trekt Van de Poll er vaak op uit. Bijzonder zijn de foto’s van Eva met andere vrouwelijke modellen als Cissy van Bennekom en een onbekende vrouw met donkere huidskleur. Van de Poll lijkt er een subtiele erotische lading aan te hebben willen geven.
Of de foto’s met het donkere model een politiek statement zijn, is niet te achterhalen. Nederland is in die jaren niet de multiculturele samenleving die het tegenwoordig wil zijn. Racisme, antisemitisme en vooroordelen zijn dan helaas nadrukkelijk aanwezig in de samenleving. Van de Poll daarentegen is bereisd, belezen en ‘een man van de wereld’ en een uitgesproken tegenstander van het fascisme.
Een deel van de foto’s in de serie Eva Waldschmidt heeft een meer nadrukkelijke erotische lading. Zo laat hij haar topless poseren. Zelfs van zijn stiefdochter Hans zijn zulke foto’s gemaakt. Dat lijkt gewaagd te zijn voor die jaren, maar dat ligt misschien meer aan het algemene beeld dat we hebben van de vooroorlogse jaren. Het is lang niet zo vergeven van spruitjeslucht als we tegenwoordig denken.
In de jaren twintig en dertig vierde de erotiek hoogtij. Seksuoloog Jelto Drenth is deskundig op het gebied van de geschiedenis van seksualiteit. In een interview met Trouw in 2020 zegt hij: ‘Er broeit iets in de jaren dertig. In het interbellum voltrekt zich een heuse seksuele revolutie. Wellicht is de verschijning van het boek ‘Het volkomen huwelijk’ het startpunt daarvoor geweest. Een progressief boek van Theodoor van de Velde, dat goed gelezen wordt in Nederland en dat nieuwe denkbeelden voor het voetlicht brengt. Dat seksualiteit ook leuk en fijn mag zijn, bijvoorbeeld.’
In dat licht moeten we de erotische foto’s van Van de Poll zien. Een tijdsbeeld dat de grote, culturele veranderingen weergeeft die plaatsvonden, voortgestuwd door de enorme technologische vooruitgang. De schaduw van crisis en dreigende oorlog is uiteraard aanwezig, maar het bepaalt niet alles.
De collectie Van de Poll kan bijdragen aan een hernieuwde kijk op de vooroorlogse jaren. Al is de fotograaf in Nederland vooral bekend vanwege de foto’s die hij later maakt, rond de bevrijding, als hij in de omgeving van Prins Bernhard verkeert. De band met de koninklijke familie blijft en Van de Poll wordt de huisfotograaf op Soestdijk. In die hoedanigheid zet hij veel leden van de koninklijke familie in de jaren erna op de gevoelige plaat.
Ook de reisreportages die Van de Poll maakt zijn vermaard. Als persfotograaf trekt hij door Europa, Midden-Amerika en door het voormalige Nederlands-Indië. In de oorlogsjaren werkt hij voor Philips, maar na de bevrijding blijkt de reislust niet getemperd en doorkruist hij het Midden-Oosten en Zuid-Amerika. Vlak na de oprichting van Israël publiceert Van de Poll een fotoboek over de jonge staat. Ook over Suriname verschijnen later reportages in boekvorm. Hij overlijdt in 1970.
Waar Van de Poll wereldfaam verwerft, blijft Eva Waldschmidt een grote onbekende. Het enige sporen dat we van haar terug kunnen vinden, zijn de foto’s van Van de Poll. Wat haar relatie was tot de fotograaf, zijn familie en hoe haar leven verder verliep, kunnen we hier helaas niet vertellen. Misschien in een van de volgende edities van ons magazine. Hoe dan ook verdient ze wat ons betreft een plekje in de rijke culturele geschiedenis van de jaren twintig en dertig.