Twee beroemde dansorkesten die samen voor de radio optreden. Dat is geen bijzonder gegeven. Maar dat het ene orkest in Hotel Gooiland in Hilversum staat en de andere tweehonderd kilometer verder in Brussel, dat is zo vlak voor de oorlog toch wel een technisch hoogstandje te noemen. The Ramblers van Theo Uden Masman in een heuse swingbattle met het orkest van de Belgische omroep, onder leiding van Stan Brenders.

Het is een Idee van Vara-omroepmedewerkers Nico Boer en Willy Kalee. En Uden Masman schrijft enkele jaren later in zijn memoires dat het de grootste technische stunt is die hij voor de oorlog mee mag maken.

We spreken zaterdagavond 17 februari 1940. ‘Prime time’ om half negen in de avond, live op Hilversum 1 en via de Belgische radio.

Het doel is een hartelijke uitwisseling tussen de Nederlandse Vara en de Belgische omroep NIR. In de theaterzaal van Hotel Gooiland leidt Brenders zijn befaamde omroeporkest. In radiostudio in Brussel speelt Uden Masman met zijn Ramblers. Via luidsprekers kan het publiek op beide plekken met de andere locatie meeluisteren. Brenders en Uden Masman zijn geen vreemden van elkaar. Hun paden kruisen vaker, zo spelen The Ramblers en de toenmalige band van Brenders al samen op een filmfestival in 1938.

De uitzending krijgt een ongedwongen karakter. De beide bands spelen om de beurt hun herkenningsmelodie. Daarna nemen de omroepers het woord om de luisteraars te begroeten. ‘Waarbij zij wederzijds het vertrouwen uitspreken, dat deze uitzending ertoe bijdraagt om de band tussen de Nederlandsche en Belgische luisteraars te verstevigen’, zo meldt een krant de maandag erop.  

Ook de twee bandleiders spreken vriendelijke woorden naar elkaar uit, strooien met complimenten over de wederzijdse prestaties, over de mooie studio’s en over de enthousiaste ontvangst door het publiek. Dan is het tijd voor muziek. Om de beurt spelen de beroemde dansorkesten een nummer en tussendoor is er een vreedzame begroeting tussen Nederlandse en Belgische luisteraars.

Het echte technische hoogstandje heeft plaats tijdens de finale van het programma. Beide orkesten spelen gezamenlijk de Zuiderzee Blues, op grote afstand van elkaar. Om de beurt nemen zij een gedeelte voor hun rekening. ‘De uitvoering is zo perfect, dat de overgangen slechts te bemerken zijn aan het verschil in klank der orkesten’. aldus een recensent. Deze uitzonderlijke inspanning van zowel de technici als de muzikanten, levert onvergetelijke radio op.

Aansluitend volgen er hartelijke afscheidswoorden en een dubbel applaus uit Hilversum en Brussel. En de wens wordt uitgesproken dat er in de toekomst meer van dit soort uitzendingen volgen. Officieel kent deze vreedzame battle geen winnaar, maar volgens de jazzliefhebbers komt het orkest van Brenders er toch iets beter uit. Dat zou te danken zijn aan de wat stevigere nummers die ze speelt.

Ook de verschillen in de technische vaardigheden spelen wellicht een rol. Uden Masman schrijft in zijn memoires dat het Brusselse blad Music niet bepaald te spreken is over de prestatie van de Belgische omroep. Het heeft juist aan het licht gebracht hoe slecht de Belgische uitzendingen zijn en hoe goed die van Hilversum. Men herkent het orkest van Brenders niet meer, zo helder is het geluid. ‘Masman daarentegen is het slachtoffer van de oude Belgische zendmasten, maar zal zich getroost hebben met het bewonderen van de architectonische luxe van het imposante radiopaleis.’

Publiciteitsfoto van Thee Ramblers.

Uden Masman en zijn mannen zullen er niet lang wakker van liggen. De volgende dag hebben ze een lange rit voor de boeg. Zondagochtend vroeg stappen ze in Brussel op de trein, op weg naar een optreden in Veendam in Groningen. Stan Brenders keert terug naar zijn stek in Brussel. Ondanks de mooie plannen, zal dit bijzondere optreden geen vervolg krijgen. Drie maanden later vallen de Duitse troepen Nederland en België binnen en roerige jaren volgen. 

Zowel The Ramblers als Brenders spelen in die jaren door, zoals de meeste orkesten en dat wordt ze na de bevrijding niet in dank afgenomen. The Ramblers krijgen een tijdelijk speelverbod, maar worden snel gerehabiliteerd. Het zit niet zo fout bij Uden Masman. In de bezettingsjaren blijft hij de Joodse muzikanten die hij moest ontslaan doorbetalen. Sal Doof overleeft het helaas niet, voor Sem Nijveen weet de bandleider een onderduikadres te regelen. Na de oorlog keren The Ramblers terug naar Brussel, waar ze wederom hartelijk worden ontvangen. Het levert prachtige opnames op, die vele jaren later op plaat verschijnen.

En Stan Brenders? Hij is nog altijd een legendarische naam in de Belgische jazzgeschiedenis. Na het conservatorium speelt hij in het orkest van klarinettist Charles Remue, in 1930 begint hij zijn eigen orkest. Enkele jaren later richt hij een dansorkest op binnen de Belgische omroep NIR. De oorlogsjaren kennen voor hem tal van muzikale hoogtepunten. In 1942 schrijft hij bijvoorbeeld de song L’envy, dat een grote hit wordt en zelfs door Nat King Cole op de plaat is gezet. Ook maakt hij platen met Django Reinhardt.

Na de bevrijding van België in 1944 is het echter gedaan met Brenders. Al heeft de muzikant zich niet daadwerkelijk schuldig gemaakt aan collaboratie, dat zijn muziek te horen was tussen de Duitse propaganda door wordt hem door de publieke opinie ernstig nagedragen.

Als blijkt dat hij het Belgische verzet heeft gesteund met geld en inlichtingen, wordt hij vrijgesproken. 

Stan Brenders. Foto Jazzinbelgium.com

Bronnen: Theo Uden Masman – Maar wij komen terug. Krantenarchief Delpher. Collectie TheaterSentiment. Jazz in Belgium en Dr. Jazz

Het is dan al te laat. Tussen de omroep en Brenders komt het niet meer goed. Zijn goede naam is besmeurd en zijn carrière voorbij. Incidenteel leidt hij nog een bigband, maar in 1949 trekt hij zich voorgoed terug. Hij opent een jazzclub in Brussel, waar de liefhebbers hem soms achter de piano kunnen zien zitten.

Hij wordt nog wel eens herinnerd aan die legendarische uitzending in 1940. De luisteraars van toen zijn het nooit vergeten.

Terwijl de donkere wolken zich boven Europa samenpakken en de taal steeds dreigender wordt, geven bevlogen muzikanten uit verschillende landen alles wat ze kunnen. Het brengt licht in donkere tijden. Het mooie is dat de opnamen bewaard zijn gebleven. Het label Dr. Jazz overweegt deze in de toekomst uit te brengen op cd. Laten we hopen dat het lukt. Het zal een mooi eerbetoon zijn aan twee muzikale giganten en een bijzondere ontmoeting.