Van het bezoek dat de grote filmdiva Zarah Leander in oktober 1938 aan Nederland brengt, kunnen we nog altijd een klein en tastbaar spoor terugvinden. De handtekening die ze achterliet voor een jonge bewonderaar. In onze theatercollectie bevindt zich een klein boekje met een zwart-witte kaft. Het behoorde toe aan Atie Struvé. In de jaren dertig woont ze als kind met haar ouders in de stad Groningen, waar haar vader het hotel De Doelen runt. Een bekende pleisterplaats, die af en toe bezocht wordt door de groten der aarde. In haar boekje verzamelt Atie hun handtekeningen.

En niet van de minsten. De befaamde dirigent Willem Mengelberg bijvoorbeeld, die kennelijk in mei 1938 het hotel bezoekt. De zangeres Jo Vincent doet dat een maand eerder en laat ook haar handtekening achter. Net als de actrice Tilly Lus. Maar voor een jong meisje in die dagen moet Zarah Leander wel de hoofdprijs zijn geweest. Deze zangeres en filmactrice is een wereldster en in 1938 op het hoogtepunt van haar roem.
De geboren Zweedse, die furore maakt in de films die gemaakt worden in de legendarische UFA-studio’s in Berlijn, is anders dan de andere actrices. Met haar zwarte haren, donkere zwoele ogen en diepe stemgeluid voldoet ze niet aan het Germaanse ideaal van de nazi’s, niettemin is ze een van de favorieten van propagandaminister Joseph Goebbels, die stevig grip houdt op de filmindustrie.
Niet alleen Goebbels, maar een groot deel van Europa ligt smachtend aan haar voeten. Ook Hollywood heeft wel zin in Zarah, maar dat aanbod slaat ze voorlopig af om in Berlijn te blijven, meldt de diva in 1938. Voor de AVRO is het een flinke opsteker dat ze de diva weet te strikken voor een exclusief optreden op 17 oktober 1938, dat uiteraard live via de radio wordt uitgezonden.

De aankomst van Zarah Leander in Nederland gaat met de nodige dramatiek gepaard. Zo wordt de diva eerst de toegang tot ons land geweigerd, omdat voor haar optreden die avond voor de AVRO het nodige papierwerk nog niet op orde is, zoals een werkvergunning. Volgens de Nederlandse pers weet mevrouw Leander de grenscontroleurs met haar charmes ervan te overtuigen dat het slechts een kleine formaliteit betreft. De vergunning ligt netjes klaar in Amsterdam.

Aankomst op het Centraal Station van de beroemde Duitse zangeres en actrice, Zarah Leander. Later kreeg ze de bijnaam De nazisirene. De actrice en zangeres maakte nl. in de jaren 1937-43 furore in de Duitse UFA film. Centraal station te Amsterdam, Nederland 17 oktober 1938. Nationaal Archief/Collectie Spaarnestad ANP – Daan Noske

De ambtenaren zijn als was in de handen van de zwoele filmster. ‘Dat is te begrijpen’, meldt een journalist van Het Vaderland niet geheel objectief. ‘Zarah Leander is niet alleen een schoone vrouw, zij bezit een bekoring, die door haar eenvoud versterkt wordt. Zij wil van het ‘stardom’ niets weten en komt er voor uit het heel prettig te vinden ook eens niets te doen, zoveel koffie te drinken als zij wil, zoveel uit te gaan als zij wil en hier eens op haar gemak rond te kijken.’
Een paar uur later komt de filmster aan op het Centraal Station in Amsterdam, waar ze niet alleen wordt verwelkomd door een delegatie van de Nederlandse afdeling van de UFA, maar ook door een horde journalisten en een flinke schare fans. ‘Terstond na haar aankomst heeft zij de vertegenwoordigers van de pers in het Amstelhotel ontvangen en bijgepraat over haar nieuwe films’, meldt de Telegraaf. ‘In de eerste plaats stelde zij vast, dat zij haar contract met de UFA heeft verlengd. Zij had bovendien vrijdag de première van haar film ‘Onverbreekbare banden’ in Stockholm temidden van haar landgenoten bijgewoond.’
Leander vertelt over haar nieuwe film, ‘De vrouw met de blauwvos’. Dat zal haar eerste komische rol worden. Ook zijn er vergevorderde plannen voor een film genaamd ‘Mona Lisa’, waarvoor de Nederlandse filmmaker Gerard Rutten het scenario gaat maken.

Gisteren in de studio, ben ik bijna flauwgevallen


Op veel journalisten maakt Zarah leander grote indruk. Niet alleen met haar uiterlijk, ook met haar houding. Ze gedraagt zich kennelijk niet als een verwaande diva die zich met holle frasen omringt. ‘Nadat zij op de persconferentie officieel is ingeleid, zorgt Zarah Leander ervoor, dat al het officiële gedoe wordt weggevaagd. Zij maakt onmiddellijk een sympathieke indruk. Door niet te vertellen, dat zij haar leven lang naar Nederland heeft verlangd, ook vertelt zij niet, dat zij elke dag een paar honderd brieven van Nederlandse fans krijgt. Reporters, die meer beroemdheden ontmoet hebben, hebben wel eens andere ervaringen opgedaan’, meldt De Telegraaf.

Temperamentvol blijft de Zweedse wel. ‘In de loop van het gesprek, dat meer weg heeft van een gezellige visite dan van een persconferentie, circuleren foto’s van de actrice. Zarah Leander ziet enkele van die foto’s en verscheurt ze onmiddellijk. ‘Temperament-ausbruch’, merkte een UFA-official lachend op. En Zarah Leander reageert verontschuldigend dat ‘de foto’s verschrikkelijk zijn’.’
Die avond treedt ze op voor de AVRO-microfoon in Hilversum. Daar gaat het door het enthousiasme van het publiek bijna mis, vertelt ze een dag later. ‘Gisteren in de studio, toen ik voor de radio optrad in Hilversum, ben ik bijna flauw gevallen. De mensen waren gewoon wild! Ik ben zoiets helemaal niet gewend.’


Ook de dag erna, als de filmster een bezoek brengt aan Den Haag, ontstaan er penibele situaties. De Haagsche Courant doet verslag: ‘Op het perron heerst een bedrijvige drukte en in afwachting van Zara Leander drentelt men ongeduldig op en neer. Zodra de trein tot stilstand wordt gebracht, breekt er een ware paniek uit onder de omstanders. Filmfans omsingelen de zojuist uit het rijtuig gestapte ster, men dringt voor, stompt en deelt elleboogstoten uit. Men ontziet ook een oude heer niet, die onbewust kalm op het perron staat te wachten. Hij wordt omver gelopen en komt lelijk ten val.’
‘Ook aan het gebrul, gejoel en gejuich bij de uitgang uitgang komt geen einde. Politieagenten moeten met man en macht de losgebroken enthousiastelingen in bedwang houden en Zarah Leander mag zich gelukkig prijzen dat zij veilig en wel in een fraaie Mercedes naar Hotel des Indes kan rijden.’

  • Het boekje van Atie met de handtekening van Zarah. Collectie TheaterSentiment
  • Gesigneerde foto Zarah. Collectie TheaterSentiment

Zarah Leander draagt een donkerbruine bontmantel van het merk Zobelfeh, een hoge toque op de donkere krullen en een groot boeket roze en gele rozen, meldt de verslaggever, die haar naar het hotel volgt. ‘In de rustige en intieme sfeer van het Hotel des Indes, waar de ster haar intrek heeft genomen, krijgen wij de gelegenheid om kennis te maken met de beroemdheid, die zelf niet begrijpt waarom de mensen zich zo opwinden om haar te zien.’
‘Met haar diepe, warme, donkere stem vertelt ze, dat ze een week in Holland blijft, zuiver voor genoegen, om het land per auto te doorkruisen en het te leren kennen. Een klein intermezzo ontstaat wanneer de kamenier een afkeurende blik op haar meesteres werpt, om te zeggen dat haar krullen in de war zijn! Zarah verdwijnt om even later met een uiterst gesoigneerd hoofdje terug te komen.’

Het laat ook deze verslaggever niet bepaald onberoerd. ‘De donkerrode, vlammende krullen, een fraaie omlijsting voor het wat bleke gezicht met de prachtige donkere, grote ogen. En de felrode mond waarin sterke, blanke tanden glinsteren. De rijzige gestalte, de slanke handen – ze heeft geen roodgelakte nagels! – alles ademt eenvoud en rust uit bij deze vrouw. Nog gisteren hebben wij haar aparte geluid kunnen horen, zoals het tot ons kwam door de aether. Diep en zwaar of luchtig en van een onweerstaanbare aantrekkelijkheid, maar boven alles beheerst en niet opgeschroefd, een natuurlijk talent.’
Hoe de diva de dagen erna doorbrengt als toerist, is niet bekend. Ze wordt nog één keer gespot, op 21 oktober 1938 op de Grote Markt in Groningen. Op de terugreis naar Berlijn overnacht ze met haar echtgenoot Vidar Försell in De Doelen. Ze schrijft zich in onder de naam van haar partner, maar uiteraard wordt ze door de hotelbaas herkend en zet ze een handtekening in het boekje van Atie Struvé. Ook haar man Vidar doet dat, met de vriendelijke opdracht: ‘Aan de nieuwkomer in het theater, de lieve Atie.’ Kennelijk heeft het kind verteld dat ze actrice wil worden, net als de grote Zarah.

Alles ademt eenvoud en rust uit bij deze vrouw

Een journalist van het Dagblad van het Noorden betrapt het echtpaar, terwijl de filmster en haar ega de volgende dag in de auto zitten op de Grote Markt, klaar voor de terugreis. ‘Blijkbaar heeft zij alle publiciteit willen mijden. Zij heeft zich dan ook niet aan de bewoners laten zien en is in het hotel gebleven. Slechts enkele personen in het hotel kregen haar handtekening. Vanochtend om ruim zeven uur is de actrice reeds weer vertrokken’, meldt de verslaggever.

Het lukt nog om een foto te maken van de actrice, die getooid met een zonnebril haar hoofd uit het raam van de auto steekt en zwaait. Uitstappen wil ze niet, kennelijk is het na alle hectiek genoeg geweest.
Zarah’s carrière is nog lang niet ten einde. Er zullen nog grote successen volgen en na de oorlog keert ze terug naar Zweden om haar loopbaan voort te zetten. Het werken onder de nazi’s heeft het allemaal een scherp randje gegeven, niettemin behoort Zarah Leander nog altijd tot de grote filmlegendes uit de jaren dertig en veertig.