Voor een eenvoudig opgetrokken decor in zwart wit staat een man in dezelfde kleuren: met wit geschminkt gezicht en gekleed in een wit pierrot kostuum met grote zwarte knopen. Met honingzoete stem zingt hij: ‘If you were the only girl in the world’. Romantiek anno 1915, gelardeerd met tranen van heimwee. Het brengt de volgepakte schouwburg in Groningen in standje muisstil.

Tijdens de Eerste Wereldoorlog trekt een opmerkelijke groep artiesten langs de Nederlandse theaters. The Timbertown Follies noemen ze zichzelf. Engelse soldaten die gevangen zitten in ons land, maar het toch voor elkaar krijgen om een wervelende show neer te zetten en daarmee duizenden guldens op te halen voor allerlei goede doelen.

Fred Penley is de leider van deze troupe. De man die met zijn lied het Groningse publiek ontroert. Een acteur uit Londen, die het vak met de paplepel heeft meegekregen. Zijn vader is de acteur W.S. Penley, die in eigen land bekend wordt met het stuk ‘Charley’s Aunt’. 

The Timbertown Follies. Foto onbekend/Groninger Archieven

Van de Londense podia naar de Schouwburg in Groningen, als voorman van een stel Engelse artiesten, daar is een bijzondere omweg voor nodig. Die begint in de zomer van 1914, wanneer Europa in de ban raakt van de oorlog. Penley neemt dienst in het leger en wordt ingedeeld in de Royal Naval Brigade. Zodra de eerste bladeren van de bomen vallen, wordt deze divisie naar het frontgebied in België gestuurd. Het is een slecht opgeleid en haastig bij elkaar geraapt zooitje, dat niet het verschil zal gaan maken.

De opdracht is om de stad Antwerpen en de haven te beschermen tegen de Duitsers. Tot vechten komt het echter niet, de overmacht is zo groot, dat de ‘Tommies’ op de vlucht slaan. Antwerpen valt in Duitse handen en Penley en de zijnen vluchten halsoverkop de Schelde over, naar het neutrale Nederland, om zo krijgsgevangenschap in Duitsland te ontlopen. 

Het idee is dat ze vanuit ons land weer terug kunnen keren naar huis, maar dat pakt anders uit. Nederland doet er alles aan om zijn neutrale positie te handhaven en wil zich op geen enkele manier in de oorlog mengen. De soldaten naar huis sturen, zodat ze weer kunnen gaan vechten, zal tegen het zere been zijn van de Duitse buurman. Er zit niets anders op dan het geldende oorlogsrecht te volgen en de vreemde soldaten op het grondgebied te interneren. In het hoge Noorden, ver van het front.

Zo trekt op 11 oktober 1914 onder veel bekijks een bijzondere stoet de stad Groningen binnen. Penley en ruim 1500 andere Engelsen worden gehuisvest op een kazerneterrein aan de rand van de stad. De Engelsen zitten gevangen, maar in een mild regime. Want ook de Engelsen mogen niet te boos op Nederland worden. Neutraliteit bewaren in een grote Europese oorlog, blijft immers een wankele dans op een wiebelig koord. 

De intocht van de gevangen soldaten in Groningen. Foto onbekend/Groninger Archieven

De omstandigheden op het terrein zijn verre van fijn, daarom wordt er binnen enkele weken op een naburig stuk grond een aantal nieuwe barakken van hout uit de grond gestampt. De Engelsen dopen het interneringskamp om tot ‘Timbertown’. Ofwel een stadje van planken. Dit ‘Engelse kamp’, zoals het in de omgeving wordt genoemd, is een dorp op zich, met wegen, elektrische verlichting, woonbarakken en een grote zaal voor kerkdiensten. Verder zijn er werkplaatsen, winkeltjes, recreatiezalen, een ziekenhuis en een postkantoor. 

Het regime mag dan mild zijn, maar de soldaten vervelen zich behoorlijk. Ze zoeken allerlei manieren om zich te vermaken. Er wordt bijvoorbeeld een voetbalteam opgezet, dat wedstrijden speelt tegen plaatselijke clubs. Fred Penley heeft een ander idee, met vijftien zielsverwanten richt hij een theatergroep op: ‘The Timbertown Follies’. Zestien artiesten die een programma in elkaar zetten volgens de Engelse variété traditie, ofwel ‘Music Hall’. Mooie liedjes, grappige voordrachten en wat acrobatische acts.

Terwijl een van hen, verkleed als dame over het podium stiefelt

De toneelzaal die ‘The Follies’ bespelen, noemen ze met de nodige zelfspot ‘Timbertown Empire’. De voorstellingen zijn bedoeld om de medegevangenen te vermaken en met groot succes. Inmiddels zijn er toenemende contacten tussen de omwonenden en de gevangenen in het kamp, waardoor het idee ontstaat om ook de buren aan de andere kant van het prikkeldraad eens uit te nodigen voor een show. 

Dat is voor de Hollandse bezoekers een bijzondere gewaarwording. Vijftien mannen verkleed als Pierrot, die liedjes zingen en grappen uithalen, terwijl een van de kerels, Dan Godfrey, verkleed als dame over het podium stiefelt. Het publiek smult en binnen korte tijd gaat het succes van ‘The Timbertown Follies’ als lopend vuurtje door Groningen. 

Links: de ‘dame’ van het gezelschap. Foto Onbekend/Groninger Archieven. Rechts: de cover van een programmaboekje. Collectie TheaterSentiment

Dan ontstaat het idee om ook een keer buiten het kamp te spelen. In maart 1915 krijgen de soldaten toestemming om een optreden te verzorgen in de nieuwe Schouwburg van Groningen. Geld verdienen met hun capriolen is niet de bedoeling, daarom wordt besloten om de opbrengsten te besteden aan een goed doel: een noodfonds voor het Belgische volk, dat immens lijdt onder de zware oorlogshandelingen.

Zo staat Fred Penley op dinsdagavond 16 maart zijn liedje te zingen voor een volle zaal in een vreemd land. Nederland is in deze tijd qua taal vooral op Duitsland gericht en maar weinig mensen zijn de Engelse taal machtig, toch is het taalverschil geen enkel probleem. De acts zijn beeldend genoeg en spreken voor zich, waar nodig wordt vooraf een korte introductie in het Nederlands gegeven.

De voorstelling is een groot succes en kranten binnen en buiten Groningen vullen vele kolommen met dit opmerkelijke verschijnsel. Het Nieuwsblad van het Noorden schrijft: ‘De heer Godfrey was verkleed als een lieftallig dametje en dan niet bepaald zo’n stijve Engelse miss. Met haar laklaarsjes en korte rok was ze werkelijk een aardige verschijning. En het was welverdiend dat ze na afloop een boeket ontving, dat gracieus in ontvangst werd genomen. Ook de vertolker van het lied ‘If you were the only girl in the world’, de heer Penley, kreeg een lauwerkrans en die was hem van harte gegund. Hoewel hij zelf ‘paf’ stond bij de aanbieding.’

Een tafereel uit de voorstelling van The Timbertown Follies. Foto onbekend/Groninger Archieven.

Voor de artiesten en de groep medegevangenen uit het kamp, die ze als aanhang hebben meegenomen, is dit een welkom uitje. ‘In de pauze genieten de Tommies van de drankjes en de contacten met het Nederlandse publiek. Matrozen lopen af en aan met koffie voor de dames en in de foyer domineert dikwijls de Engelse taal’, aldus een ooggetuige. 

Dit optreden blijkt geen zeldzaam uitstapje, maar het begin van een jarenlange succes tournee door Nederland. In de twee jaar daarna trekken de ‘Timbertown Follies’ met groot succes langs de grote theaters in Nederland, met de bekende Max van Gelder als impresario. Steeds voor goede doelen, zoals de watersnoodramp die in 1916 een deel van Nederland teistert. In twee jaar wordt er maar liefst 45.000 gulden voor diverse doelen opgehaald. 

Timbertown Follies. Rechts: Fred Penley. Foto onbekend/Groninger Archieven.

In de loop van 1917 zijn de regels minder streng geworden en mogen de Engelse soldaten ook baantjes buiten het kamp aannemen. Fred Penley, inmiddels aardig ingeburgerd en een bekende naam geworden, krijgt een betrekking bij Hollandia Film en speelt in enkele zwijgende films. 

In november 1918 is de vrede getekend en keren de Engelsen terug naar huis. Fred Penley niet, die blijft de komende jaren in Nederland betrokken in de filmindustrie en trouwt in 1923 voor de tweede keer, nu met een Nederlandse vrouw. In Holland kunnen ze de ‘Timbertown Follies’ maar moeilijk vergeten en als in 1921 Penley met een nieuwe groep onder deze naam door Nederland trekt, wordt het opnieuw een succes.

Bronnen: Groninger Archieven/ Collectie TheaterSentiment/ Delpher