Trouwe Dien
Het is een drukte van belang deze maandagmiddag in het Rika Hopper Theater in Amsterdam. Dat alles heeft te maken met een jubileum dat groots gevierd gaat worden. Een bijzonder jubileum, dat wel. Niet die van de gevierde actrice en naamgever van het theater, maar…van haar huishoudster. Haar kompaan Dien is al 25 jaar in trouwe dienst en staat vandaag in het middelpunt van de belangstelling. Vrienden, familie en collega’s komen de vrouw in het zonnetje zetten.
Het is misschien vrij ongewoon een openbare huldiging van een huishoudster, maar Rika Hopper is niet zomaar iemand en waar de actrice gaat, gaat ook haar metgezel. Naar premières, excursies of feestjes, ‘trouwe Dien’ is er altijd bij. Stilletjes, op de achtergrond, maar inmiddels een bekend gezicht voor iedereen. Dus waarom zou je zo’n metgezel niet eens flink in de watten leggen? Achter elke grote actrice staat immers een kundige en trouwe huishoudster, opdat zij zich volledig op de toneelkunst kan concentreren.
Daar staat de kleine Dien dan, die maandagmiddag in 1937. Dat tengere vrouwtje uit het hoge noorden, van eenvoudige komaf, tussen al die grootheden van het Nederlandse theater, die haar met bewondering toespreken en cadeau’s geven. Haar kwaliteiten roemen, waar Rika Hopper altijd zo hoog over opgeeft. Haar ordelijkheid, gestructureerdheid en netheid bereiken een legendarische status. En niet te vergeten haar kookkunst, waarvoor menig collega graag een bezoek aan huize Hopper brengt.
Dan krijgt Dien een oorkonde uitgereikt. ‘Waar werd oprechter trouw dan tussen Dientje en mevrouw ooit gevonden?’, staat er in sierlijke letters. Een groot applaus volgt. ‘Hoe ze het heeft klaargespeeld, weet niemand, maar een feit is dat zij zich volledig heeft weten aan te passen aan het tumult en de opwinding van een acteursleven’, fluistert een ooggetuige. ‘Toneelspelers en schouwburgdirecteuren, vrienden en kennissen van Rika Hopper, iedereen kent ‘trouwe Dien’ als een parel in de huishouding, in de goede, ouderwetse zin van dat woord.’
Daarna volgen de speeches. Haar bedrevenheid met de telefoon en haar organisatietalent worden geroemd. Het is vooral dankzij trouwe Dien dat Rika Hopper altijd op tijd komt en haar manuscripten weet te vinden, zodat ze haar rollen kan bestuderen. Dien hoort het allemaal aan. Het zal niet haar keuze geweest zijn om zo op de voorgrond te treden, maar als Rika iets in haar hoofd heeft, krijg het er dan maar eens uit. Er zit voor Dien niets anders op dan al die plichtplegingen braaf te ondergaan.
Ze is van ver gekomen. Letterlijk. Ze is geboren op 21 september 1884 als Lammertdina Bennink in het Drentse Smilde, als dochter van timmerman Wytse Bennink en Roelofje Lamberts. Ze is de helft van een tweeling. Haar zusje trouwt, maar Dien blijft ongehuwd. Het verhaal gaat dat ze kortstondig verloofd is geweest en dat ze met een gebroken hart achterblijft. Dientje vertrekt in 1906 naar Amsterdam, waar ze als dienstbode een betrekking krijgt. Zes jaar later treedt ze in dienst van Rika Hopper, direct na het huwelijk van de jonge actrice met de arts Djurre de Jong.
Dien weet het nog als de dag van gisteren. Als mevrouw Hopper en haar kersverse echtgenoot op 21 Juni 1912 terugkomen van hun huwelijksreis en hun nieuwe huis betreden, loopt ze als eenvoudig Drents meisje de actrice tegemoet. Er is gelijk een klik tussen die twee. Misschien heeft het te maken dat Rika ook uit Drenthe komt. Enkele jaren later scheidt Rika van haar eerste echtgenoot, maar Dien blijft op haar post. Ook als echtgenoot nummer twee zich aandient, de jongere acteur Jacques van Hoven, blijft ze de stille kracht in het huishouden.
Volgens nicht Rolien Ovinge, de kleindochter van Dien’s tweelingzus, doen we haar daarmee echter te kort. ‘De zusjes Bennink waren slimme en pittige tantes hoor’, vertelt ze. ‘Dien regelde alles voor Rika. Van kleding tot buitenlandse reizen. Dien was eigenlijk meer een manager dan huishoudster. Rika kon zelf nog geen boodschap doen.’
Met de familie in Drenthe blijft Dina nauw contact houden. Over en weer worden er bezoekjes gebracht. Als leden van de familie Bennink op bezoek komen in Amsterdam, ontvangt Rika hen veelal in Schiller of in het Americain. ‘Daar hield ze dan een soort audiëntie. En Dien was daar natuurlijk ook’, aldus nicht Rolien.
Ook komen Rika en Dien geregeld naar Smilde. ‘Je verwacht van een groot actrice dat ze liever in een sterrenhotel verblijft, maar ze logeerde gewoon bij mijn opa en oma thuis. Daar liet ze zich dan heerlijk in de watten leggen.’
Het levert tal van anekdotes op, die nog altijd gekoesterd worden binnen de familie. ‘Toen mijn vader nog jong was, waren er geen toiletten zoals we die nu kennen’, vertelt Rolien. ‘Er was een ‘gemak’ met een grote emmer waar de uitwerpselen in terecht kwamen. Die moest regelmatig geleegd worden en aan de buitenkant van het huis zat een luik waar de emmer door kon. Op een goede morgen maakte mijn vader het luik open en bij het weghalen van de emmer stak er een grote derriere door de ronde opening in het toilet. Het bleek om het forse achterwerk van Rika te gaan.’
Hilariteit alom. ‘Er zijn waarschijnlijk niet veel mensen die haar achterwerk op deze manier ‘bewonderd’ hebben. Al schijnt ze het zelf niet eens te hebben gemerkt’, aldus Rolien. ‘Overigens waren mijn ooms en tantes niet echt gecharmeerd van Rika en mijn nichtjes waren zelfs bang voor haar.’
Economisch inzicht
Terug naar de plechtigheid. Mevrouw de Jong komt naar voren en vraagt de aandacht, ze is bestuurslid van ‘de Nederlandse Vereniging van Huisvrouwen’ en houdt een hartelijke en geestige rede. Zij herinnert de aanwezigen nadrukkelijk aan ‘de zin voor orde van Dientje. Aan haar bekwaamheid om precies te weten welke van de dozijnen paren handschoenen en schoenen bij een bepaald toilet behoren. Van haar economisch inzicht, door mevrouw bij vertrek naar buiten de raad te geven: ‘Nu moet u eens zuiniger zijn. De tijden zijn zo slecht….’
Een eenvoudig huishoudstertje dat zich aan het artiestenleven heeft aangepast
Dien wordt overladen met cadeau’s, die behalve uit bloemen, ook uit een gouden medaille van de Vereniging van Huisvrouwen bestaan en een enveloppe met inhoud, waar tientallen artiesten en veel anderen aan hebben bijgedragen.
Rika pakt dus flink uit. Ook de collega’s Rosa Manus, Emma Morel en Marie van Westerhoven vragen het woord en roemen de loyaliteit van Dien. ‘Het is eigenlijk de première van Dientje van Rika Hopper’, zegt een ooggetuige. ‘Een eerste optreden naar buiten van een eenvoudig huishoudstertje, dat zich aan een artiestenleven heeft aangepast en de oude traditie van hulpvaardigheid, eerlijkheid en liefde heeft hooggehouden. Zozeer, dat het een ‘open doekje’ waard is geworden.’ Deze buitengewone dag begon voor Dientje sowieso al goed, met een telegram uit de lucht van een KLM-piloot en een brief van de burgemeester.
Het meest treffend zijn de woorden van de grote actrice zelf: ‘Ik ben een bevoorrecht mens, omdat een eenvoudig meisje uit Smilde, met een helder verstand, trouw en aanhankelijk karakter en een grote plichtsbetrachting mijn levenspad kruiste. Dat is Dientje Bennink, die nu al een kwart eeuw jaar mijn huishouding bestiert, alsmede mijn levende have, want ik ben een grote dierenvriendin. Van boodschappen weet ik niets en ik heb nooit in de rij hoeven staan. Wat een voorrecht is dat.’
Dan is het feestje voorbij en gaan Rika en Dien over tot de orde van de dag. Een jaar later gaan Rika en Jacques van Hoven scheiden en blijven ‘Dien en mevrouw’ alleen achter in het grote huis, om nooit meer van elkaars zijde te wijken. De twee blijven elkaar trouw tot aan de dood. Rika sterft op 1 januari 1964 en krijgt een soort van staatsbegrafenis, een groot actrice waardig. Dien is gebroken en legt in tranen zeven witte aronskelken op de baar.
Ruim twee jaar later, op 24 augustus 1966, sluit ook Dien voorgoed haar ogen. Ze wordt bijgelegd in het graf van Rika en zo blijven de beide dames ook in de eeuwigheid onafscheidelijk. Op begraafplaats de Nieuwe Ooster rusten beide dames nog altijd onder dezelfde steen. De grote actrice, die triomfen vierde en zelfs een theater had dat haar naam droeg, en de kleine eenvoudige vrouw die haar al die tijd een thuis gaf.
De trouw van Dien spreekt zo tot de verbeelding, dat zelfs dichter en kleinkunstenaar Clinge Doorenbos er in de jaren vijftig een heel gedicht aan wijdt:
‘ledereen kent Rika Hopper, zelfs wie haar niet heeft gezien.
Maar niet ieder kent haar schaduw: Rika Hoppers helpster Dien.
Veertig jaar heeft Dientje Bennink trouw haar ‘schaduw-plicht’ gedaan.
Voor Mevrouw en voor de muze, altijd helpend klaar gestaan.
Voor de Muze in de schouwburg, tot zelfs in het buitenland.
In de schaduw van het voetlicht, hulp en steun en rechterhand.
Elk kostuum van elk kostuumstuk kent zij haarfijn uit elkaar,
’t hangt, met alle toebehoren altijd tot in de puntjes klaar.
Voor Mevrouw, als ’t doek gezakt is of een lang tournee volbracht.
Zorgt Dien dat een sfeervol huisje, met al wat daar bij hoort, wacht.
Voor de Muze: onvermoeibaar, steeds weer dag en nacht bereid.
Voor Mevrouw: de trouwe zorgster, rust, verpleging, huiselijkheid.
Moet de Muze haar bedanken voor dat, wat zij heeft gedaan?
Veertig jaren op de planken En nog nooit er opgestaan?
Ja! De Muze wil haar danken, voor al wat Dien voor haar dee.
Dankzij Dien kwam Rika Hopper tot haar gouden jubilée.
En wij danken haar voor ’t voorbeeld, dat zij gaf aan ’t nageslacht.
Het oude spreekwoord ‘Arbeid Adelt’ heeft zij in praktijk gebracht.
Dientjes naam is goed gekozen, haar ouders hebben het voorzien:
Heel haar leven diende Dientje, zij verdient de naam van Dien.’
Rika en Dien, samen in een graf
Bronnen: Koninklijke Bibliotheek, Delpher, Stadsarchief Amsterdam, Wiewaswie.nl, Cinema en Theater, Fotografie Studio Merkelbach/Stadsarchief Amsterdam